Προσυμπτωματικός έλεγχος-PSA
Βλέπε επίσης το υποκεφάλαιο Προστατικός καρκίνος στο παρόν κεφάλαιο.
Σύντομη περίληψη:
* Η αξιολόγηση με τη χρήση του PSA οδηγεί σε μειωμένη θνητότητα από καρκίνο προστάτη.
* Το κόστος της εξέτασης είναι η σημαντική υπερδιάγνωση και υπερθεραπεία.
* Σε τιμή PSA > 3 μg/L απαιτείται προσοχή ή διαφορετικά διερεύνηση.
* Ξαφνική αύξηση του PSA αποτελεί λόγο παρακολούθησης.
Το PSA αποτελεί ένα ένζυμο, το οποίο υπάρχει στο σπερματικό υγρό, που παράγεται από τον προστάτη και το οποίο αυξάνεται σε νοσηρές καταστάσεις του ή σε επεμβατικές πράξεις σ’ αυτόν.
Αυξημένες τιμές διαπιστώνονται, π.χ. σε καλοήθη υπερπλασία προστάτη, λοιμώξεις του ουροποιητικού, ενεργή προστατίτιδα και κυστεοσκόπηση με ευθέα εργαλεία.
Οι οριακές τιμές σχετικά με τη συνέχιση της διερεύνησης:
Γενικά > 3 μg/L (ηλικία 70-80 ετών, >5 μg/L, ηλικία > 80 ετών > 7 µg/L),
ωστόσο η εκτίμηση γίνεται εξατομικευμένα στον κάθε ασθενή.
Υψηλότερες τιμές σε υψηλή ηλικία και μεγάλο προστάτη.
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε ξαφνική αύξηση του PSA χωρίς λογική αιτία.
Το PSA δεν αυξάνεται μετά από ψηλάφησή του.
Η αναγκαιότητα της αξιολόγησης με PSA είναι αμφιλεγόμενη και προς το παρόν δε συνιστάται στη Σουηδία.
Από τη μία πλευρά ο προσυμπτωματικός έλεγχος μπορεί να μειώσει τη θνητότητα από τη νόσο, από την άλλη πλευρά ενέχει ο κίνδυνος υπερθεραπείας και αδικαιολόγητη ανησυχία.
Εξαίρεση, όσο αφορά τον προσυμπτωματικό έλεγχο, αποτελούν άντρες με τουλάχιστον δύο κοντινούς συγγενείς, οι οποίοι είχαν νοσήσει από καρκίνο του προστάτη.
Τότε υπάρχει ένδειξη διενέργειας ετήσιου ελέγχου στις ηλικίες 40-70 ετών, που είναι προτιμότερο να διενεργείται από ουρολόγο.
Αν κρίνεται απαραίτητο, να ζητάτε τη γνώμη ενός ογκογενετιστή.
Η ακρίβεια του PSA, όσο αφορά τον καρκίνο, είναι μέτριου βαθμού.
Περίπου 30% των ασθενών με PSA 3-10 μg/L έχουν καρκίνο του προστάτη, περίπου το 50% των ασθενών με τιμές από 10-20 μg/L και ασθενείς με τιμές πάνω από 50 μg/L έχουν καρκίνο του προστάτη, ο οποίος συχνότερα έχει διασπαρεί.
Σε τιμές ακόμη πιο υψηλές είναι πιθανές οι μεταστάσεις στα οστά.
Απότομη αύξηση του PSA είναι αξιοσημείωτη, ακόμη και όταν οι τιμές βρίσκονται σε μέτρια επίπεδα.
Οι διακυμάνσεις μεταξύ δύο δοκιμασιών-PSA, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σε σύντομο μεσοδιάστημα, μπορεί να κυμαίνονται από 15-20%.
Όταν διαπιστωθεί καρκίνος, υπάρχει διχογνωμία, όσο αφορά την επιλογή του είδους της θεραπείας.
Η πρώτη απόφαση αφορά το αν πρέπει να χορηγηθεί ενεργός θεραπεία ή αρκεί η μεμονωμένη ενεργός παρακολούθηση, π.χ. διαμέσου του ελέγχου του PSA.
Η χειρουργική επέμβαση ασθενών < 65 ετών φαίνεται ότι πλεονεκτεί, όσο αφορά την πρόγνωση συγκριτικά με την απλή αναμονή.
‘’Εν τω μεταξύ’’ πολλοί τύποι καρκίνου αναπτύσσονται βραδέως και δεν επηρεάζουν την επιβίωση ούτε την ποιότητα ζωής
(το 75% των αντρών με διαγνωσμένο καρκίνο του προστάτη αποβιώνουν από άλλες αιτίες).
Άλλα αίτια αύξησης της τιμής του PSA μπορεί γενικά να είναι καλοήθης υπερπλασία προστάτη, καθετηριασμός, κυστεοσκόπηση, βακτηριδιακή προστατική λοίμωξη, επίσχεση ούρων, ουρολοίμωξη (μέχρι και μετά ένα έτος).
Όταν η τιμή του PSA είναι μεταξύ 3 και 10 μg/L, το πηλίκο Ελεύθερου PSA/ Ολικό PSA μπορεί να αποτελέσει επιπλέον οδηγό σημείο!
Υψηλό πηλίκο συνηγορεί για ΚΥΠ, χαμηλό πηλίκο για καρκίνο ή λοίμωξη προστάτη.
Αν το PSA κυμαίνεται μεταξύ 3 και 10 μg/L και το πηλίκο είναι υψηλό, χρειάζεται επανάληψη της εξέτασης κάθε έβδομο μήνα.
Αν το PSA αυξάνεται σταθερά, ο ασθενής παραπέμπεται σε ουρολόγο
(Αύξηση του PSA > 0,16 μg/L/έτος, όπως και διπλασιασμός του PSA σε χρονικό διάστημα < 18 μηνών, έχει διαπιστωθεί ότι συνεπάγεται ξεκάθαρα αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο προστάτη).
6 – 8 εβδομάδες μετά από προστατεκτομή το PSA κανονικά δεν είναι μετρήσιμο.
Αν τα επίπεδα του PSA παραμένουν, ή ανιχνεύεται μετρήσιμο PSA (> 0,2 ng/ml), ενώ αρχικά μετά από την επέμβαση ήταν μη μετρήσιμο, τότε αυτό συνηγορεί για παραμονή υπολείμματος καρκινικού ιστού και αντίστοιχα μεταστάσεις ή υποτροπή τοπικά.
Σύμφωνα με τις εθνικές [1] οδηγίες τα καθοριστικά όρια για τη συνέχιση της διερεύνησης είναι τιμή > 3 μg/L.
Ωστόσο πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη η ηλικία του ασθενή, το μέγεθος του προστάτη κ.ά.
Είναι χρήσιμο να ξαναγίνεται έλεγχος PSA, το οποίο ήταν μετρίως υψηλό, μετά από ένα μήνα πριν από παραπομπή.
Δεν υπάρχει λόγος να γίνεται έλεγχος PSA σε άντρες > 70 ετών, αν δεν το ζητήσουν οι ίδιοι.
Είναι πολύ μικρός ο κίνδυνος να νοσούν από απειλητικό για την επιβίωση προστατικό καρκίνο, ο οποίος μάλιστα να είναι χειρουργήσιμος, ενώ συγχρόνως είναι πολύ υψηλός ο κίνδυνος για υπερδιάγνωση.
Ασυμπτωματικοί νεότεροι άντρες, που επιθυμούν έλεγχο PSA, πρέπει να ενημερώνονται από γιατρό σχετικά με την αναγκαιότητα της συνέχισης της διερεύνησης, εφόσον έχει διαπιστωθεί ότι έχουν υψηλή τιμή, καθώς και όσο αφορά την παρακολούθηση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
ΠΡΟΣΟΧΗ στο ότι οι αναστολείς της 5-άλφα ρεδουκτάσης υποδιπλασιάζουν την τιμή-PSA στον ορό!
[1] Της Σουηδίας.
