Αϋπνία ή Διαταραχές ύπνου – Χρόνιες
Ορισμός
Συχνά (τουλάχιστον 3 φορές/εβδομάδα) λιγότερος ύπνος από 6,5-7,5 ώρες.
Οι ηλικιωμένοι αντέχουν με ύπνο μικρότερης διάρκειας, οι 15-25χρονοι χρειάζονται περισσότερο.
Παράταση της περιόδου επέλευσης του ύπνου (> 30 λεπτά).
Περισσότερες από 3 αφυπνίσεις/ νύχτα.
Πρόωρη πρωινή αφύπνιση.
Διάρκεια περισσότερο από 1 μήνα.
Η βέλτιστη χρονική διάρκεια ύπνου για ευεξία είναι 7-8 ώρες.
Τόσο η μεγαλύτερη (9-10 ώρες), όσο και η μικρότερη (5-6 ώρες) διάρκεια ύπνου δημιουργούν ορμονικές προσαρμογές, που συνεπάγονται μεταξύ άλλων κίνδυνο υπερβολικού βάρους.
Από βιολογικής άποψης οι διαταραχές ύπνου οφείλονται σε αποσυγχρονισμό των εγκεφαλικών νευρώνων.
Αιτίες
Πρωτοπαθή ή δευτεροπαθή συμπτώματα; (βλέπε στη διαφορική διάγνωση).
Συνηθισμένο σύμπτωμα σε κατάθλιψη/άγχος (συμπεριλαμβανομένης της καταναγκαστικής συμπεριφοράς)/ κατάχρηση, σε χρόνια ψυχοκαταπόνηση (‘’δεν έχει χρόνο για ύπνο’’, δημιουργεί χρόνια ανεπάρκεια ύπνου, που επιδρά στην εγκεφαλική ρύθμιση του ύπνου).
Το στρες (ψυχοκαταπόνηση) από μόνο του μπορεί να προκαλέσει τόσο διαταραχές ύπνου, όσο και καλό ύπνο, εκεί όπου οι καταστάσεις στρες, στις οποίες αντέχει ο ασθενής, επιφέρουν καλό ύπνο, ενώ το υποτροπιάζον στρες/ η αδυναμία αποφυγής επερχόμενων απαιτήσεων και στρεσογόνων καταστάσεων προκαλεί διαταραχές ύπνου.
Σε παιδιά, στα οποία αναβάλλεται ο χρόνος αφύπνισης και μετατρέπονται σε άτομα του βραδιού (τηλεόραση, υπολογιστές, ειδικά ως επακόλουθο του ότι ακόμη και οι γονείς μένουν ξυπνητοί μέχρι αργά το βράδυ!), αυτή η κατάσταση οδηγεί σε υπερδιέγερση με διαταραχές ύπνου και δυσκολίες συγκέντρωσης.
Εργασία βάρδιας, έλλειψη σωματικής άσκησης, πάρα πολύ λίγη δραστηριότητα στη διάρκεια της ημέρας, κοινωνικές ανησυχίες, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων των συνθηκών εργασίας, όπου υπάρχουν πολύ υψηλές απαιτήσεις, μικρή ανταμοιβή (μισθός, υπόληψη), έλλειψη ελέγχου των εργασιακών του συνθηκών έχει διαπιστωθεί ότι δημιουργούν προβλήματα ύπνου.
Λήψη διεγερτικών στη διάρκεια της νύκτας με τη μορφή καπνίσματος, καφέ, συχνά ο διαβήτης, η υπέρταση, η παχυσαρκία συνεπάγονται διαταραχές ύπνου, πιθανόν λόγω μεταβολικών/καρδιαγγειακών μεταβολών.
Πόνοι, ΑΕΕ, Parkinson, MS, RLS, αναιμία, μπορέλια, αλλεργία σε ακάρεα με συνακόλουθη ρινική συμφόρηση/ ανώτερων αεραγωγών.
Επίσης φάρμακα (β2 – αγωνιστές, αποσυμφορητικά σκευάσματα με συμπαθητικομιμητικά, κορτικοστεροειδή, τόσο από το στόμα, όσο και εισπνεόμενα, β-αποκλειστές, ανταγωνιστές-Ca, διουρητικά, κινιδίνη, σκευάσματα ντοπαμίνης, βρωμοκρυπτίνη, SSRI κ.ά.).
Οι συνήθειες ύπνου σχετίζονται στενά με το υποκειμενικό αίσθημα υγείας του ασθενή.
Ο ύπνος των ηλικιωμένων συχνά είναι πιο σύντομος, περίπου 6½ – 7 ώρες.
Λόγω μειωμένης παραγωγής μελατονίνης επηρεάζεται ο ρυθμός του ύπνου, ώστε τόσο η επέλευση του ύπνου, όσο και η αφύπνιση να συντελούνται νωρίτερα, συχνά ξυπνάνε τη νύχτα, ο ύπνος είναι πιο επιφανειακός με περισσότερες αφυπνίσεις.
Επιπρόσθετα με αυτό συχνά υπάρχουν προβλήματα πόνου, όπως και ανάγκη έγερσης για ούρηση μία ή περισσότερες φορές τη νύχτα.
Η σύντομη διάρκεια ύπνου ενισχύει τον πόνο και προκαλεί ψυχοκαταπόνηση, όπως και γενικό αίσθημα χειρότερης ψυχικής διάθεσης.
Συμπτώματα
Η έλλειψη ύπνου δε γίνεται αντιληπτή αμέσως, αλλά 10-15 ώρες μετά από τη μη πραγματοποίησή του με αδυναμία συγκέντρωσης κτλ.
Κίνδυνος συσσώρευσης συμπτωμάτων σε συχνές περιόδους ύπνου σύντομης διάρκειας:
Κόπωση στη διάρκεια της ημέρας, απερισκεψίες, αυξημένη ευαισθησία σε συναισθηματικά ερεθίσματα με διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης/ευερεθιστότητα, αυξημένος κίνδυνος κυκλοφοριακού ατυχήματος, όπως και στο χώρο εργασίας (βιομηχανία, υγεία).
Η χρόνια διαταραχή ύπνου εκτός από τα συμπτώματα παραπάνω σχετίζεται και με καταθλιπτική διάθεση, διαταραχές μνήμης, αγωνία, ανησυχία, κατάθλιψη, μειωμένη ανοχή σε ψυχοκαταπόνηση, μειωμένη επίπεδο ψυχοκινητικότητας, μειωμένο γνωσιακό επίπεδο, κυρίως σε ηλικιωμένους.
Χαμηλό κατώφλι πόνου, ανικανότητα/ μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, αυξημένος κίνδυνος κρίσης-επιληψίας.
Επιπλέον αυξημένος κίνδυνος υπέρτασης στις διάφορες καρδιοπάθειες, υπερβολικό βάρος, μεταβολικό σύνδρομο, διαβήτης τύπου-2.
Μειωμένη ανοσολογική άμυνα με επανειλημμένες λοιμώξεις (ακόμη και έλλειψη ύπνου πιο σύντομης διάρκειας μπορεί να επιδεινώσει/ προκαλέσει μία λοίμωξη/ κρυολόγημα).
Σύνδρομο κόπωσης, κατάθλιψη, ψυχοκαταπόνηση και προβλήματα πόνου (μειωμένο κατώφλι).
Όσο λιγότερος είναι ο ύπνος, τόσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα αδρεναλίνης στο αίμα με υψηλό σφυγμό μεταξύ άλλων.
Η έλλειψη ύπνου αυξάνει την παραγωγή κορτιζόνης με αρνητική επίδραση σε καρδιά-αγγεία και αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιαγγειακού θανάτου. Η αυξητική ορμόνη και η προλακτίνη κ.ά. μειώνονται σε έλλειψη ύπνου.
Μακροχρόνια ψυχοκαταπόνηση + επακόλουθη έλλειψη ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε ψύχωση.
Διαφορική διάγνωση
Ενδογενής κατάθλιψη (κυρίως σε πρόωρη πρωινή αφύπνιση), χειμερινή κατάθλιψη (αυξημένη όρεξη για φαγητό, αύξηση βάρους, σφοδρή επιθυμία για γλυκά, κόπωση), άγχος, ADHD, διαταραχή μετατραυματικής ψυχοκαταπόνησης, κατάχρηση, υπερθυρεοειδισμός, σύνδρομο υπνικής άπνοιας, άσθμα, νόσος ανήσυχων ποδιών, καρδιακή ανεπάρκεια, οπισθοστερνικός καύσος κ.ά.
Φαρμακευτικές παρενέργειες (βλέπε παραπάνω στην παράγραφο Αιτίες), ‘’σωματική και ψυχική εξάντληση’’, πόνος.
