Κατάθλιψη σε ηλικιωμένους, Άγχος σε ηλικιωμένους
Βλέπε επίσης το υποκεφάλαιο Κατάθλιψη και Άγχος στο κεφάλαιο των ψυχικών νοσημάτων.
Ορισμός
Βλέπε το υποκεφάλαιο Κατάθλιψη, καθώς και Άγχος στο κεφάλαιο των ψυχικών νοσημάτων.
Αιτίες
Η γήρανση από μόνη της δεν αποτελεί αιτία κατάθλιψης.
Πολλές αιτίες συμπτωμάτων κατάθλιψης είναι συνηθέστερες σε μεγάλη ηλικία, π.χ. πένθος, απώλεια ατόμου, μοναξιά, οργανική νόσος, αγγειοεγκεφαλική νόσος (‘‘αγγειακή κατάθλιψη’‘, νευρωνική εκφύλιση, νόσος Parkinson κ.ά.), υποδιέγερση, όπως και φάρμακα, που προκαλούν συμπτώματα.
Το άγχος σε ηλικιωμένους συχνά οφείλεται σε υποκείμενη καταθλιπτική νόσο.
Συχνά πίσω από την ‘‘ανησυχία’‘ των ηλικιωμένων υποκρύπτεται οργανική νόσος.
Συμπτώματα
Η κατάθλιψη και το άγχος μπορεί να αποτελούν διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας υποκείμενης ασθένειας, όπου ατομικές διαφορές καθορίζουν ποια είναι η εικόνα, που θα υπερισχύσει.
Η κατάθλιψη σε ηλικιωμένους εκδηλώνεται πιο σπάνια με την τυπική συμπτωματολογία της κατάθλιψης σύμφωνα με το DSM IV.
Ο ασθενής συχνά αναζητά ιατρική βοήθεια για ‘‘απροσδιόριστο αίσθημα ασθένειας’‘, κακή διάθεση και άλλα συγκεχυμένα συμπτώματα σύμφωνα με τα παρακάτω.
Τα συμπτώματα είναι πιο αδύναμα από ό,τι σε νεότερα άτομα.
Συχνά εκδηλώνεται κόπωση, ευερεθιστότητα, γνωσιακή έκπτωση και οργανικά συμπτώματα, όπως άλγος πιο γρήγορα από την εξουθένωση.
Η ζάλη είναι συνηθισμένη και είναι συχνές οι επισκέψεις στις υγειονομικές υπηρεσίες.
Η εξέλιξη συχνά είναι μακροχρόνια, ενώ είναι σπάνιες οι τυπικές υποτροπές, που παρατηρούνται σε νεότερους.
Συχνά είναι εμφανή τα συμπτώματα άγχους/ανησυχίας.
Διαταραχές ύπνου παρατηρούνται κυρίως με τη μορφή της δυσκολίας έναρξης του ύπνου.
Άτακτες ώρες ύπνου μέσα στο 24ωρο είναι λιγότερο συχνό φαινόμενο.
Είναι συχνή η υποχονδρία και τα παρανοϊκά συμπτώματα.
Η κατάθλιψη είναι συχνότερη στους πιο ηλικιωμένους από ό,τι σε νεότερους.
Η συχνότητα αυτοκτονιών είναι μεγαλύτερη σε γεροντότερους.
Το άγχος σε ηλικιωμένους συχνά δεν είναι το ίδιο εμφανές, όσο σε νεότερους, ενώ δεν έχει γίνει προσαρμογή των κριτηρίων DSM IV ειδικά για τους ηλικιωμένους.
Το άγχος σωματοποιείται συχνά με ενοχλήσεις στην καρδιά, το γαστρεντερικό κ.ά.
Διαφορική διάγνωση
Η διαφορετικότητα των συμπτωμάτων στους ηλικιωμένους δυσχεραίνει αρκετές φορές τη διάγνωση.
Οι σπουδαιότερες διαφοροδιαγνωστικές θεωρήσεις αφορούν την ανοϊκή συνδρομή, καθώς και τη σωματική νόσο.
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι η κατάθλιψη και η κόπωση αποτελούν συχνά πρόδρομα στοιχεία της ανοϊκής συνδρομής.
Συμπτώματα, που εκδηλώνονται προοδευτικά και γρήγορα και συνοδεύονται από συμπτώματα παρόμοια με άνοια, μπορεί να συνηγορούν για νόσηση από κατάθλιψη.
Η νόσος του Parkinson συχνά εκδηλώνεται με εικόνα κατάθλιψης.
Διερεύνηση
Με συζήτηση. Βασικός εργαστηριακός έλεγχος: Hb, γλυκόζη-πλ, Τ4/TSH, βιταμίνη Β12, φυλλικό οξύ, Κ-ορ, Νa-ορ, Ca-ορ, κρεατινίνη-ορ, ASAT, ALP, ίσως γGT/CDT, PEth. Κάντε μία καταγραφή ύπνου, αν το κυρίαρχο σύμπτωμα είναι η κόπωση.
Οι διαθέσιμες κλίμακες αξιολόγησης είναι η HAD (Hospital Anxiety and Depression scale),
MADRS-S (Montgomery Åsberg Depression Rating Scale – Αυτοαξιολόγηση) και
GDS (Geriatric Depression Scale).
Για την παρακολούθηση του θεραπευτικού αποτελέσματος της θεραπείας, που έχει χορηγηθεί, χρησιμοποιείται συχνά το MADRS-S (S = self-rating/αυτοαξιολόγηση).
Θεραπεία
Η κατάθλιψη θεραπεύεται φαρμακολογικά με σκευάσματα-SSRI ως φάρμακα πρώτης εκλογής. ΠΡΟΣΟΧΗ, κίνδυνος υπονατριαιμίας! Ξεκινήστε με χαμηλή δόση (βλέπε τη δοσολογία στο φύλλο χρήσης κάθε φαρμάκου από όσα αναφέρονται παρακάτω στη Φαρμακευτική αγωγή). Αν μετά από 4-6 εβδομάδες δεν έχει επιτευχτεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, εξετάστε επιπλέον: 1) αύξηση δόσης 2) συμμόρφωση [compliance] 3) προσθήκη μιρταζαπίνης (ιδιαίτερα σε συνύπαρξη έντονου άγχους ή σε διαταραχές ύπνου)/ και ή ψυχοθεραπεία (CBT). Αν δεν επιτυγχάνεται το επιθυμητό αποτέλεσμα και παραμένει η υποψία για ύπαρξη κατάθλιψης, ο ασθενής πρέπει να παραπέμπεται για εκτίμηση σε ειδικό ιατρείο. Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ σε ηλικιωμένους εξαιτίας της καρδιοτοξικότητας, καθώς και της αντιχολινεργικής δράσης τους (μεταξύ άλλων επίδραση στις γνωσιακές λειτουργίες και κίνδυνος σύγχυσης). Επιβάλλεται τακτική παρακολούθηση, για παράδειγμα με τη Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης (Geriatric Depression Scale) σύμφωνα με τα παρακάτω. Η θεραπεία πρέπει να συνεχιστεί 6-12 μήνες μετά από την υποχώρηση των συμπτωμάτων. Η διακοπή θα πρέπει να πραγματοποιείται αργά, π.χ. προτείνεται μείωση της δόσης στο μισό κάθε δεύτερη εβδομάδα. Η υποτροπή είναι συνηθισμένη σε ηλικιωμένους. Παρακολουθήστε σχολαστικά την κατάσταση του ασθενή. Συχνά απαιτείται μακρόχρονη θεραπεία στους ηλικιωμένους, αλλά να προσέχετε να μη γίνει ρουτίνα. Υπάρχει ιδιαίτερος κίνδυνος χρόνιας κατάθλιψης σε αγγειακές βλάβες. Γι’ αυτό η δράση των αντικαταθλιπτικών μπορεί να φανεί χρήσιμη και εδώ με τη μείωση του κινδύνου υποτροπής. Οι ηλικιωμένοι μπορεί να ωφεληθούν με ψυχοθεραπεία, όπως γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (CBT). Εξετάστε την ανάγκη διενέργειας ΗΕΓ ακόμη και σε ηλικιωμένους ασθενείς με σοβαρή και/ή ανθεκτική στη θεραπεία κατάθλιψη. Το άγχος θεραπεύεται πρωταρχικά με σκευάσματα-SSRI. Οι βενζοδιαζεπίνες να αποφεύγονται (το αποτέλεσμα είναι προσωρινό, αυξάνουν τον κίνδυνο πτώσεων. Αν το αποτέλεσμα από τη χρήση SSRI είναι ανεπαρκές, συνιστάται η προσθήκη μιρταζαπίνης ή πρεγκαμπαλίνης. Να γίνεται εκτίμηση του συνολικού ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος, στο οποίο διαβιώνει ο ασθενής (κοινωνικά ερεθίσματα, σωματική/ πνευματική δραστηριότητα), ακόμη και αν πρόκειται για ιδιαίτερη κατοικία (π.χ. γηροκομείο). Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης (τροποποιημένη από τους CG Gottfris και I Karlsson, Ψυχιατρική κλινική, νοσοκομείο Mölndal, Πανεπιστήμιο Göteborg, 1995):- Είσαι κατά βάθος ικανοποιημένος από τη ζωή σου; Ναι ΟΧΙ.
- Έχεις εγκαταλείψει αρκετές δραστηριότητες και ενδιαφέροντα; ΝΑΙ Όχι.
- Πιστεύεις ότι η ζωή σου είναι κενή; ΝΑΙ Όχι.
- Νιώθεις συχνά ανία; ΝΑΙ Όχι.
- Συμβαίνει συνήθως να έχεις καλή διάθεση; Ναι ΟΧΙ.
- Φοβάσαι ότι μπορεί να σου συμβεί κάτι; ΝΑΙ Όχι.
- Νιώθεις συνήθως χαρούμενος και ικανοποιημένος; Ναι ΟΧΙ.
- Νιώθεις συχνά αβοήθητος; ΝΑΙ Όχι.
- Προτιμάς πιο πολύ να μένεις σπίτι από το να βγαίνεις έξω και να δοκιμάζεις νέες ενασχολήσεις; ΝΑΙ Όχι.
- Θεωρείς ότι έχεις προβλήματα μνήμης περισσότερο από ό,τι οι περισσότεροι; ΝΑΙ Όχι.
- Θεωρείς ότι είναι ευχάριστο να ζεις; Ναι ΟΧΙ.
- Νιώθεις αρκετά ανάξιος αυτή τη στιγμή; ΝΑΙ Όχι.
- Νιώθεις γεμάτος από ενέργεια; Ναι ΟΧΙ.
- Θεωρείς ότι η κατάστασή σου είναι απελπιστική; ΝΑΙ Όχι.
- Θεωρείς ότι οι περισσότεροι από τους άλλους περνάνε καλύτερα από σένα; ΝΑΙ Όχι.
- Δυσκολεύεσαι να αποκοιμηθείς/ ή ξυπνάς νωρίς το πρωί; ΝΑΙ Όχι.
- Είσαι συχνά ανήσυχος και αγχωμένος; ΝΑΙ Όχι.
- Συμβαίνει κάποιες φορές να νιώθεις τόσο έντονη ανησυχία, ώστε η κατάσταση να γίνεται ανυπόφορη; ΝΑΙ Όχι.
- Αισθάνεσαι συχνά άλγος και/ή σωματικό πόνο; ΝΑΙ Όχι.
- Ανησυχείς συχνά ότι πάσχεις από κάποια σωματική νόσο; ΝΑΙ Όχι.
